رشید سمرقندی

رَشیدیِ سَمَرْقَنْدی، ابومحمد بن محمد، از شاعران پارسی‌گوی خراسان بزرگ در سدۀ 6 ق/12 م. از زندگانی او آگاهی چندانی در دست نیست. این اندازه روشن است که وی از مدیحه‌سرایان دربار آل‌افراسیاب بود و خضر بن ابراهیم، قدر خان ابوالمعالی جبرئیل بن محمد و نیز سنجر بن ملکشاه سلجوقی (حک‍ 511-522 ق/1117- 1128 م) را مدح می‌کرد (نفیسی، تعلیقات بر ... ، 1348؛ سادات، 1/ 382؛ صفا، 2/ 547).

رشیدی با شاعران هم‌عصر خود گاه ارتباطی دوستانه، و گاه خصمانه داشت؛ ازجمله میان او و مسعود سعد سلمان (438-515 ق/ 1046-1121 م) مکاتبه، مشاعره و دوستی بود. رشیدی اشعاری می‌سرود و به نزد مسعود سعد می‌فرستاد و او پاسخ می‌گفت (نک‍ : مسعود سعد، 421-423، 729-730؛ رازی، 3/ 345-347؛ رضازاده، 7/161؛ صفا، 2/ 548). لیکن میان رشیدی و عمعق بخارایی (د 543 ق/ 1148 م)، امیرالشعرای دربار خضر بن ابراهیم، دشمنی و کدورت وجود داشت. عمعق از رشیدی انتظار توجه و احترام داشت، اما او که جوانی خوش‌طبع و نیکوبیان بود و نزد خضر بن ابراهیم حرمت داشت، اعتنایی به عمعق نمی‌کرد (نظامی، 46-47؛ رازی، 3/ 347-352؛ صفا، 2/ 549-551؛ نفیسی، همانجا).

از جملۀ آثاری که به رشیدی نسبت داده شده، یکی زینت‌نامه در فن شعر، و در قالب مثنوی به بحر متقارب و دیگری منظومه‌ای حماسی و عاشقانه به نام مهر و وفا و نیز اثری به نام سعدنامه را می‌توان نام برد (عوفی، 375؛ آذر، 341؛ اته، 117؛ سامی، 3/ 2384؛ نفیسی، تاریخ ... ، 1/ 97، مقدمه بر ... ، 103).

قصیده‌ای با مطلع «ای کف راد تو در جود به از ابر بهار/ خلق را با کف تو ابر بهاری به چه کار» از بدایع اشعار مصنوع است که شمس قیس رازی (ص 396- 399) آن را به‌عنوان نمونه برای صنعت توشیح ذکر کرده است (نیز نک‍ : صفا، 2/ 549).

مآخذ  

آذر بیگدلی، لطفعلی، آتشکده، به کوشش جعفر شهیدی، تهران، 1337 ش؛ اِته، هرمان، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمۀ صادق رضازادۀ شفق، تهران، 1351 ش؛ رازی، امین‌احمد، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، 1340 ش؛ رضازادۀ شفق، صادق، تاریخ ادبیات ایران، تهران، 1342 ش؛ سادات ناصری، حسن، سرآمدان فرهنگ و تاریخ ایران در دورۀ اسلامی، تهران، 1353 ش؛ سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، 1308 ق؛ شمس قیس رازی، محمد، المعجم، به کوشش سیروس شمیسا، تهران، 1388 ش؛ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، 1339 ش؛ عوفی، محمد، لباب الالباب، به کوشش سعید نفیسی، تهران، 1335 ش؛ مسعود سعد سلمان، دیوان، به کوشش غلامرضا رشید یاسمی، تهران، 1339 ش؛ نظامی عروضی، احمد، چهار مقاله، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، 1327 ق/ 1909 م؛ نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، 1344 ش؛ همو، تعلیقات بر ج 3 تاریخ بیهقی، تهران، 1342 ش؛ همو، مقدمه بر دیوان عمعق بخارایی، تهران، 1339 ش.

ملیحه مهدوی